● Πώς είχε η κατάσταση στις 6 Αυγούστου
Εκείνο τον καιρό, ταξίδευα καθημερινά για πάνω από μία ώρα με ατμοκίνητο τρένο, από το Σαΐτζο και αλλάζα σε ηλεκτρικό μέσα στην πόλη, για τη βαριά βιομηχανία κατασκευής μηχανημάτων της Mitsubishi στο Μινάμι-κάνον-μάτσι της Χιροσίμα, λόγω της επίταξης των μαθητών. Είμαι το τέταρτο από πέντε αδέλφια. Έχω έναν μεγαλύτερο αδελφό, δύο μεγαλύτερες αδελφές και μια μικρότερη. Ο μεγαλύτερος αδερφός μου ήταν στις ένοπλες δυνάμεις του Κιούσου.

Επειδή ήμουν μαθητής της δευτέρας γυμνασίου, στο Δεύτερο Γυμνάσιο της επαρχίας Χιροσίμα, σταματήσαμε τα μαθήματα και μας έστειλαν στα γύρω εργοστάσια. Από τα τέλη του 1944, κατέληξα να ταξιδεύω καθημερινά προς το εργοστάσιο της Mitsubishi στο Κάνον.

Στις 6 Αυγούστου, όταν έγινε ο βομβαρδισμός ήμουν στο δρόμο για το εργοστάσιο με τέσσερις ή πέντε φίλους από το σχολείο. Νομίζω ότι ήμασταν κοντά σε ένα γήπεδο αθλοπαιδιών στο Μινάμι-κάνον-μάτσι, περίπου τέσσερα χιλιόμετρα από το σημείο μηδέν. Εάν έπαιρνα το επόμενο τρένο, θα είχα πεθάνει από την άμεση έκθεση στη βόμβα πάνω στη γέφυρα Αϊόι, στην οποία βρισκόταν το τρένο τη στιγμή που την χτύπησε η ατομική βόμβα. Είχα πραγματικά την αίσθηση ότι ξεγλίστρησα από το θάνατο παρά τρίχα.

Κατά την έκρηξη της βόμβας, με χτύπησε μία λάμψη φωτός από πίσω. Θυμάμαι ότι ένοιωσα το σβέρκο μου να καίγεται. Στη συνέχεια, μετά από ένα ισχυρό ωστικό κύμα, έπεσα ανάσκελα στο έδαφος και έχασα τις αισθήσείς μου. Περίπου πέντε λεπτά αφότου λιποθύμησα, άνοιξα τα μάτια μου. Όταν κοίταξα γύρω, μόνο το ατσάλινο πλαίσιο του εργοστασίου είχε μείνει στη θέση του. Η στέγη είχε εξαφανιστεί, παρόλο που ήμασταν τέσσερα χιλιόμετρα από το σημείο μηδέν.

Αναρωτήθηκα τι στο καλό είχε συμβεί. Σκέφτηκα μήπως είχαν βομβαρδίσει το εργοστάσιο με B-29. Σκέφτηκα ότι ίσως να μην είχε βομβαρδιστεί από B-29 και ότι ίσως να ήταν μία έκρηξη δεξαμενών αερίου στο Μιναμιμάτσι. Υπήρχαν διαφορετικές απόψεις, ακόμη και μεταξύ των φίλων μου από το σχολείο. Οι προειδοποιήσεις για αεροπορική επίθεση θα έπρεπε να είχαν ακυρωθεί. Στις 8:15, δεν υπήρχε προειδοποίηση. Πριν από τις 8:00 υπήρξε ένας συναγερμός για αεροπορική επίθεση, αλλά άλλαξε σε αεροπορική προειδοποίηση, και ο συναγερμός ακυρώθηκε στις 8:05. Είχα ακούσει και τις σειρήνες ακύρωσης.

Στη συνέχεια, λάβαμε τις εξής οδηγίες: «Όλη η πόλη είναι στις φλόγες, οπότε όλοι όσοι έχουν έρθει θα πρέπει να επιστρέψουν στα σπίτια τους.» Κατευθυνθήκαμε ανατολικά, ενώ έβρεχε κι η βροχή ήταν μαύρη. Πήγαμε στην Έμπα, φτάσαμε στη Γιοσιτζίμα και τη Σέντα, και διασχίσαμε τη γέφυρα Μιγιούκι προς Χιτζιγιάμα.  Όταν διέσχισα τη γέφυρα Μιγιούκι, πολλοί άνθρωποι μου τραβούσαν τα πόδια. Έλεγαν «Νερό, νερό παρακαλώ.» Δεν σκέφτηκα τίποτα περισσότερο παρά μόνο ότι οι άνθρωποι αυτοί είχαν τραυματιστεί. Ούτε που μπορούσα να φανταστώ γιατί και πώς τραυματίστηκαν και κάηκαν τόσοι πολλοί άνθρωποι. Ακόμα και που με τραβούσαν και μου έλεγαν «Παιδί, νερό, δώσε μου νερό. Τραυματίστηκα και διψάω...» εγώ ήμουν τρομαγμένος. Αφού ευτυχώς δεν είχα τραυματιστεί όταν έγινε ο βομβαρδισμός, όταν είδα τόσους πολλούς ανθρώπους να είναι βαριά τραυματισμένοι κατάφερα μόνο να συνεχίσω να περπατώ σαν χαμένος.

Αυτό που έμεινε στη μνήμη μου καθώς περνούσα από τους πρόποδες του Χιτζιγιάμα είναι ένας στρατιώτης που το σώμα του είχε ένα βαθύ κόκκινο χρώμα. Όλο του το δέρμα κρεμόταν από το σώμα του. Ανέπνεε, αλλά το θέαμα ήταν φρικτό. Με το που με είδε, μου έδειξε ένα πτώμα, κι είπε «Θα τον βάλω σε καρότσι, εσύ πιάσε τα πόδια του.» Ήμουν τρομοκρατημένος και δεν μπόρεσα να το κάνω. Γύρω στους πρόποδες του Χιτζιγιάμα, υπήρχαν πολλοί άνθρωποι, χωρίς σοβαρούς τραυματισμούς, ίσως επειδή βρίσκονταν μακριά από το σημείο μηδέν, και πολλοί βοηθούσαν στη μετακίνηση πτωμάτων. Φαντάζομαι ότι ο στρατιώτης πέθανε μέσα σε μερικές μέρες.

Με μεγάλη προσπάθεια έφτασα στο σταθμό Καΐτα, και σκεφτόμουν ότι δεν ήξερα πόσο αργά μέσα στη νύχτα ήταν. Υπήρχε η φήμη ότι μπορεί να πέρναγε ένα ατμοκίνητο τρένο από το Καΐτα στο Σάιτζο στη διάρκεια της νύχτας . Θα πρέπει να περίμενα πάνω από μία ώρα έως ότου μπω στο τρένο. Στοιβαχτήκαμε σαν σαρδέλες μέσα στο τρένο, όταν έφτασα στο Σάιτζο δεν θα μπορούσα να καταλάβω αν είχε έρθει κάποιος να συναντήσει τους άλλους ανθρώπους μέσα στο σκοτάδι, που ήταν πίσσα. Είχε διακοπή ρεύματος για απόκρυψη από αεροπορικές επιδρομές, και δεν επιτρεπόταν ηλεκτρικό και αναμμένα φώτα. Ήταν τόσο μπερδεμένη η κατάσταση που ακούγονταν μόνο οι φονές από τους ανθρώπους νας μας υποδέχονταν λέγοντας «Πρέπει να ήταν σκληρό, φαίνεται σίγουρα σκληρό.»

●Πώς είχε η κατάσταση μετά τις 7
Επειδή ο θείος μου δούλευε στη Χιτζιγιάμα, με το που μάθαμε πως είχε βομβαρδιστεί, πήγαμε με τη θεία μου στη Χιροσίμα για να ψάξουμε να τον βρούμε. Αν και η μνήμη μου είναι θολή σε αυτό το σημείο, αν πήγαμε με φορτηγό και πώς φτάσαμε στην πόλη, θυμάμαι πως κατευθυνθήκαμε προς τα περίχωρα την αυγή της 7ης, με βάση πληροφορίες ότι είχε καταφύγει στην περιοχή Ουτζίνα. Επειδή πήγαινα σχολείο για τρία χρόνια στο Δεύτερο Γυμνάσιο ήξερα τους δρόμους της πόλης. Έφυγα μαζί με τη θεία μου για να της δείξω τον δρόμο.

Μπορέσαμε και βρήκαμε τον θείο μου σε ένα καταφύγιο στην Ουτζίνα. Θυμάμαι ότι το καταφύγιο ήταν μια αποθήκη κοντά στο λιμάνι της Ουτζίνα. Ένας στρατιώτης τοποθετούσε πτώματα σε ένα διάδρομο, λέγοντας «Αχ, αυτός μόλις πέθανε. Να τον βγάλουμε έξω.» Ένας άλλος στρατιώτης μου είπε «Ένας πέθανε, μπορείς να τον κρατήσεις από το κεφάλι;» Φοβόμουνα, δεν μπόρεσα να βοηθήσω. Ομάδες από δύο ή τρία άτομα μετέφεραν αυτούς που έχασαν τη ζωή τους στο διάδρομο. Ακόμη και μια εικοσάχρονη κοπέλα ήταν αφημένη, ολόγυμνη και κατάμαυρη από εγκαύματα, να κοίτεται στο πλευρό της.

Πήραμε το θείο μου στο σπίτι από την Ουτζίνα στο Σάιτζο, αλλά τρεις ημέρες αργότερα, στις 10 του μήνα, απεβίωσε. Τον αποτεφρώσαμε σε ένα κρεματόριο κοντά στο σπίτι. Βοήθησα κι εγώ. Η θεία μου πέθανε πριν από δύο χρόνια.  Με τον θείο μου ήταν παντρεμένη μόνο για 9 χρόνια.

●Η ζωή μετά τη βομβιστική επίθεση
Ήταν τέλη Οκτωβρίου ή αρχές Νοεμβρίου, όταν ξανάρχισαν τα σχολεία στο Δεύτερο Γυμνάσιο. Χτίσαμε μια παράγκα στην αρχική θέση που ήταν το σχολείο. Έπεφτε χιόνι και θυμάμαι τα ρίγη που είχα όταν κάναμε μάθημα, γιατί δεν υπήρχε θέρμανση. Ήταν ένα κτίριο που δεν είχε καν τζάμια. Πριν επιστρέψουμε στο Κάνον, χρησιμοποιήσαμε το κτίριο της Σχολής Θηλέων της Καΐτα, και ένα δημοτικό σχολείο που δεν είχε πάθει ζημιά για να κάνουμε μάθημα.

Ήθελα να πάω σε ανώτερη σχολή, αλλά δεν μπορούσα να πάρω μόρια χωρίς να κάνω μαθήματα. Άντεξα το κρύο και έκανα μάθημα. Και μόνο που μπορούσα κι έκανα μάθημα ήταν κάτι για το οποίο ήμουν ευγνώμων δεν με πείραζε η παράγκα. Αποφοίτησα στην 5 τάξη, με το παλιό σύστημα του γυμνασίου. Αυτό έγινε το 1947. Μετά την αποφοίτησή μου, πήγα στην Τεχνική Σχολή της Χιροσίμα, στη Σέντα-μάτσι.

Μετά την αποφοίτησή μου και από την τεχνική σχολή, στα τέλη της δεκαετίας του '50 και στις αρχές της δεκαετίας του '60, όταν έβγαιναν όλο και περισσότερα αυτοκίνητα στον κόσμο, αποφάσισα να φτιάξω σχολή οδήγησης. Άρχισα λοιπόν να δουλεύω με έναν γνωστό μου φτυαρίζοντας το έδαφος για να στρώσουμε μία πίστα εκμάθησης. Με τα μόρια που πήρα από την τεχνική σχολή, πήρα άδεια για να γίνω δάσκαλος οδήγησης για βασικές γνώσεις και πρακτικές δεξιότητες. Ξεκινώντας το 1960, δούλευα σε σχολή οδήγησης στην πόλη ως επικεφαλής δάσκαλος οδήγησης.

Το 1966 παραιτήθηκα από τη σχολή οδήγησης. Ο μεγαλύτερος αδερφός μου ήθελε να ανοίξει Οίκο Ευγηρίας και ζήτησε τη βοήθειά μου, έτσι κατέληξα να τον βοηθώ στην επιχείρησή του. Είμαι περήφανος για τον αδελφό μου, ο οποίος είχε εργαστεί ακόμη και ως επικεφαλής ιατρικού συλλόγου. Ενώ τα δύο αδέλφια λειτουργούσαμε μαζί την επιχείρηση για πολλά χρόνια, ο αδελφός μου πέθανε λόγω εγκεφαλικής αιμορραγίας. Από τη λύπη μου, δεν μπορούσα να κοιμηθώ για τρεις μέρες. Ο διευθυντής του νοσοκομείου πήγαινε από μονάδα σε μονάδα στην Μιγιατζίμα και στη Γιούκι, κι εγώ οδηγούσα το αμάξι του στις μεγαλύτερες αποστάσεις. Υποστήριζα τον αδελφό μου έτσι, με μία αίσθηση καθήκοντος, αισθανόμενος ότι αυτή ήταν η αποστολή μου να είμαι οδηγός του διευθυντή. Ο αδελφός μου ήταν λόγιος, ενώ εγώ ήμουν αθλητής, και συνεργαστήκαμε έχοντας τον ίδιο σκοπό. Λυπήθηκα βαθειά που πέθανε ο αδελφός μου.

●Δουλειά, γάμος και τα συνεπακόλουθα της βόμβας
Κοντεύουμε στη χρυσή επέτειο του γάμου μας με τη γυναίκα μου. Όταν παντρευτήκαμε, απέφυγα να της πω ότι ήμουν θύμα της ατομικής βόμβας. Γνώριζα ότι γίνονταν διακρίσεις εις βάρος των θυμάτων της ατομικής βόμβας, οπότε αποφάσισα ότι θα πω στη γυναίκα μου «Είδα τη βομβιστική επίθεση, αλλά δούλευα 5 χιλιόμετρα μακριά, στη Μιτσουμπίσι, κοντά στη Μινάμι-κάνονματσι, οπότε μας χτύπησε πολύ λίγο και δεν τραυματίστηκα.» Η γυναίκα μου δεν έδειξε να την πειράζει. Ο γιος μας είναι φαρμακοποιός και μορφωμένος, και γνωρίζει ότι είναι δεύτερη γενιά θύματος της ατομικής βόμβας. Όταν γεννήθηκαν ο γιος και η κόρη μου, ανησυχούσα λίγο. Κρυφά έψαξα αν υπάρχουν ανωμαλίες, αλλά δεν υπήρχε τίποτα.

Κάτι που με ανησύχησε ως συνεπακόλουθο της βόμβας, ήταν ένα εξόγκωμα στο σβέρκο μου, 10 χρόνια μετά τη βόμβα. Δεν ήταν κακοήθης όγκος, μάλλον καλοήθης. Ο όγκος έγινε αρκετά μεγάλος. Σχηματίστηκε εκεί ακριβώς που με χτύπησε το φως της βόμβας, που με βρήκε από πίσω κατά τη στιγμή του βομβαρδισμού. Τον αφαίρεσα χειρουργικά, αλλά 10 χρόνια αργότερα σχηματίστηκε κι άλλος. Από τότε δεν είχα τίποτα άλλο. Εκτός από τους όγκους, μία κατάσταση για την οποία πιστεύω ότι φταίει η βόμβα είναι τα δόντια μου: χάλασαν πολύ πιο γρήγορα από τα δόντια άλλων. Έπεσαν και τα μαλλιά κάποιων θυμάτων. Τα συμπτώματα ποικίλουν ανάλογα με το άτομο. Τα δικά μου μαλλιά δεν έπεσαν. Ωστόσο, υπάρχει κάτι που λένε ότι είναι κοινό στα θύματα της ατομικής βόμβας, κι αυτό είναι η κόπωση. Όταν δούλευα, κουραζόμουνα εύκολα, ακόμη και κι όταν έκανα την ίδια δουλειά με άλλους, και το αφεντικό μου υποψιαζόταν ότι λούφαρα. Με επέπληξε λέγοντας «Όλοι οι άλλοι την ίδια δουλειά κάνουν και δεν κουράζονται, αλλά εσύ κουράζεσαι μ' αυτή τη δουλειά, μήπως είσαι φυγόπονος;» Αν κουράζεσαι εύκολα στη δουλειά είναι πραγματικό μειονέκτημα.

●Ελπίδα για ειρήνη
Για να εξηγήσει κανείς τι σημαίνει ατομική βόμβα και ειρήνη στη νέα γενιά, πιστεύω πως πρέπει να είναι ευφυής. Η στιγμή του βομβαρδισμού, κτίρια που κατέρρευσαν εν ριπή οφθαλμού, και οι άνθρωποι που πέθαναν εν ριπή οφθαλμού. Για να το εξηγήσουν αυτό, θα πρέπει να είναι δημιουργικοί. Αν λέει κανείς, μόνο «Ήταν δύσκολο και σκληρό» και «Στεναχωρήθηκα που δεν έδωσα νερό σε όσους ζήτησαν. Η φωτιά μαινόταν κάτω από τη γέφυρα οπότε έτρεξα χωρίς να βοηθήσω.» δε το κάνει κατανοητό στον ακροατή. Αν πει απλώς «Υπάρχει Μουσείο Ειρήνης στο Πάρκο Ειρήνης της Χιροσίμα. Πηγαίνετε να το δείτε. Υπάρχουν δέντρα ειρήνης.» δεν μεταφέρει την βαρβαρότητα της βόμβας. Ίσως και να δίνεται η εντύπωση στον ακροατή ότι η ατομική βόμβα δεν ήταν και σπουδαία υπόθεση. Πριν από λίγες ημέρες ένας ανεμοστρόβιλος έπληξε το Χοκάιντο και πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Όταν είδα τα πλάνα, έμοιαζαν με τη στιγμή του βομβαρδισμού. Ήταν δυνατό υλικό με αίσθηση πραγματικότητας. Ακόμη και ένα μικρό παιδί μπορούσε να κατανοήσει τις πραγματικές πτυχές της καταστροφής. Μπορεί κανείς να μεταδώσει το μήνυμα της ατομικής βόμβας μέσω καταστροφών που συνέβησαν στην πραγματικότητα ότι ο βομβαρδισμός περιλάμβανε επίσης άμεση κατάρρευση, ότι ξέσπασαν πυρκαγιές και 200.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους με τον ίδιο τρόπο.

Λίγο αφότου έπεσε η βόμβα, ήλθαν στη Χιροσίμα επαγγελματίες φωτογράφοι των εφημερίδων Mainichi Shimbun και Asahi Shimbun και πήραν φωτογραφίες των εικόνων καταστροφής. Ακόμη και αυτοί οι άνθρωποι που έχουν βρεθεί πολλές φορές σε εμπόλεμες ζώνες λένε ότι δεν υπάρχει εμπόλεμη ζώνη τόσο τραγική όσο η βομβαρδισμένη Χιροσίμα. Πώς μπορεί κάποιος να μεταφέρει πιο πιστά την τραγωδία; Πιστεύω ότι είναι απαραίτητο για τους αφηγητές αυτής της ιστορίας να την λένε με έξυπνο τρόπο.

Τέλος, από το Δεύτερο Γυμνάσιο που πήγαινα, έχασα πολλούς συμμαθητές μικρότερων τάξεων από την ατομική βόμβα. Και πρόσφατα απεβίωσαν πολλοί συνομήλικοι συμμαθητές μου. Απεβίωσε κι ο αδελφός μου και νιώθω μοναξιά. Επί του παρόντος, είμαι ανάπηρος και με φροντίζει η σύζυγός μου. Ελπίζω να ζήσω άλλα δύο τουλάχιστον χρόνια, και θα χαρώ αν μπορώ να μιλώ για τη ζωή μου, με όλη μου την καρδιά, μία φορά την εβδομάδα ή το δεκαπενθήμερο, ακόμη και σε μικρά παιδιά ή μαθητές δημοτικού, πριν πεθάνω.